برف های بهاری

تک بیت های قشنگ. طرح های عاشقانه و موضوعات آموزشی

برف های بهاری

تک بیت های قشنگ. طرح های عاشقانه و موضوعات آموزشی

صناعات و آرایه های ادبی:

آرایه های ادبی:

 مراعات نظیر

۳ـ  مراعات نظیر چیست ؟

آوردن واژه هایی از یک مجموعه است که با هم تناسب دارند .

به گونه مثال:

 

ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند          تاتوانی به کف آری و به غفلت نخوری

 (سعدی)

ایهام

۴ ـ آرایه « ایهام » چیست؟

آوردن واژه ای است با حداقل دو معنی که یکی نزدیک به ذهن و دیگری دور از ذهن باشد و مقصود شاعر، معمولاً   معنی دور و گاه، هر دو معنی است.

به گونه مثال:

- جان ریخته شد با تو، آمیخته شد با تو         چون بوی تو دارد جان، جان را هله بنوازم

«مولانا جلال الدین بلخی»

1- قالب ریخته شد

2- به پای تو ریخته و جدا شد

- ما در پیاله عکس رخ یار دیده ایم        ای بی خبر ز لذت شرب مدام ما       « حافظ »

1- شراب دائم

2- نوشیدن همیشگی

- چشم چپ خویشتن برآرم                 تا روی نبیندت به جز راست           « سعدی »

1- چشم راست

2- درستی، حقیقت

حس آمیزی

آمیختن دو یا چند حس است در کلام، به گونه ای که با ایجاد موسیقی معنوی، به تأثیر سخن بیفزاید و سبب زیبایی آن شود.

به گونه مثال:

- خداوند لباس هراس و گرسنگی را به آنها چشانید. (آیه 112، سوره نمل)

چشانیدن که حس چشایی است به هراس که حس لامسه است نسبت داده شده که حس آمیزی است.

- تیرگی می آید // دشت می گیرد آرام // قصه رنگی روز // می رود رو به شام. «سپهری»

نسبت دادن رنگ که دیدنی است به قصه که شنیدنی است، اختلاط « بینایی با شنوایی » حس آمیزی است.

- مثل این است که شب نمناک است // دیگران را هم غم هست به دل // غم من لیک // غمی غمناک است. « سپهری »

نسبت « نمناکی » به شب، حس آمیزی است چون نم با لامسه قابل تشخیص است ولی شب لمس کردنی نیست.

- بوی دهن تو از چمن می شنوم             رنگ تو ز لاله و سمن می شنوم   « مولانا جلال الدین بلخی »

بو بوییدنی است نه شنیدنی و رنگ هم دیدنی است نه شنیدنی – اختلاط حس شنوایی با بویایی و بینایی « حس آمیزی » است.  

- از صدای سخن عشق ندیدم خوشتر       یادگاری که در این گنبد دوار بماند   « حافظ »

صدا دیدنی نیست بلکه شنیدنی است پس اختلاط « بینایی با شنوایی » حس آمیزی است.

تضمین

تضمین چیست ؟

آوردن آیه ، حدیث ، مصراع یا بیتی از شاعری دیگر را در اثنای کلام " تضمین " گویند.

مثلاً:

- چه زنم چو نای هر دم زنوای شوق او دم       که لسان غیب خوش تر بنوازد این نوا را

همه شب در این امیدم که نسیم صبحگاهی                       به پیام آشنایی بنوازد آشنا را

(شهریار)

بیت دوم را شهریار از " حافظ" تضمین کرده است .

گفت : برخی اشعار او (سعدی) در این زمین به زبان پارسی است . اگر بگویی به فهم نزدیک تر باشد . کلم الناس علی قدر عقولهم                                    

(سعدی)

حدیث اخیر تضمینی است از پیامبر اکرم (ص)

تضاد (طباق)

تضاد چیست ؟

آوردن دو کلمه با معنی متضاد است در سخن برای روشنگری ، زیبایی و لطافت آن .

به گونه مثال:

- شمع دل دمسازم بنشست چو او برخاست

                                                       افغان ز نظر بازان برخاست چو او بنشست

بنشست و برخاست ¬ تضاد

(حافظ)

ساحل افتاده گفت گر چه بسی زیستم   

                                                      هیچ نه معلوم شد آه که من چیستم

موج زخود رفته ای ، تیز خرامید و گفت 

                                                    هستم اگر می روم . گر نروم نیستم

هستم و نیستم  ¬    تضاد                                                         (اقبال لاهوری )

می روم و نروم    ¬    تضاد

 جناس

یکسانی و شباهت کامل یا ناقص دو یا چند واژه را در لفظ با اختلاف در معنی را «جناس» گویند. مانند: گلاب است گویی به جویش  روان-- به معنی جاری

همی شاد گردد ز بویش روان -- به معنی روح و جان

به گونه مثال:

- خرامان بشد سوی آب روان            چنان چون شده باز یابد روان           «فردوسی»

                                    جاری                                         حیان

روان و روان: جناس تام

- پیش رویت دگران صورت بر دیوارند        نه چنین صورت و معنی که تو داری،دارند

عکس                              چهره، رخسار                 «سعدی»

صورت و صورت: جناس تام

- دیده سیر است مرا، جان دلیر است مرا             زَهره شیر است مرا، زُهره تابنده شدم

«مولوی»

شیر و شیر: جناس ناقص، اختلاف در حرف اول / زَهره و زُهره: جناس ناقص اختلاف در مصوتهای َ ِ ُ

- گو شمع نیارید در این جمع که امشب               در مجلس ما، ماه رخ دوست تمام است

«حافظ»

شمع و جمع: جناس ناقص، اختلاف در صامت «ش»«ج» /ما و ماه:جناس ناقص، افزایش صامت 5 در ماه.

- خوشا نماز و نیاز کسی که از سر درد                به آب دیده و خون جگر طهارت کرد

«حافظ»

نماز و نیاز: جناس ناقص، اختلاف در صامتهای وسط کلمات «م،ی»

- بیامد، بمالید و زین بر نهاد                     شد از رخش رخشان و از شاه شاد

«فردوسی»

رخش و رخشان: جناس ناقص افزایش «ان» در واژه دوم اضافه شده / شاه و شاد: جناس ناقص اختلاف در حرف آخر «ه، د»

- کفر است در طریقتِ ما کینه داشتن                  آیین ماست سینه چو آیینه داشتن

   «طالب آملی»

است و ماست: جناس ناقص افزایشی، اضافه شدن «م» در ماست

کینه و سینه: جناس ناقص اختلافی در حرف اول « ک »و در حرف « س»

 

ارسال المثل

اگـر گـوینده در کلام خود ضرب المثلی را آگاهانه به کار گیـرد و یا کلام او بعداً ضـرب المثل شود ، می گوییم دارای آرایه ی ارسال المثل است .

مثال 1 :    آن دم که دل به عشق دهی خوش دمی بود       در کار خیر حاجت هیچ استخاره نیست

مثال 2:      تــو نیکــی میـکـن و در دجـــله انــداز        کـــه ایــزد  در  بیــابانــت  دهـــد  بــاز                             

                                         ( همه ی بیت ضرب المثل است )

استعاره

۱۰ ـ استعاره در لغت به معنی عاریت گرفتن و عاریت خواستن است امّا در اصطلاح استعاره نوعی تشبیه است که درآن یکی از طرفین تشبیه ( مشبه یا مشبه به ) را ذکر و طرف دیگر را اراده کرده باشند .

نکته : اصل استعاره بر تشبیه استوار است و به دلیل اینکه در استعاره فقط یک رکن از تشبیه ذکر می شـود و خواننده را به تلاش ذهنی بیشتری وا می دارد ، لذا استعاره از تشبیه رساتر ، زیباتر و خیال انگیز تر است .

مثال : مرگ چنگال خود را به خون فلانی رنگین کرد .

ای آفتاب خوبان می جوشد اندرونم              یک ساعتم بگنجان در سایه ی عنایت

توضیح : « آفتاب خوبان » استعاره برای معشوق است .

 

تشخیص ( آدم نمایی ، انسان انگاری ، شخصیت بخشی )

۱۱ ـ نسبت دادن حالات و رفتار آدامی به دیگر پدیده های خلقت است . ( دادن شخصیت انسانی به موجوداتی غیر از انسان)

مثال1 :   برگ های سبز درخت در وزش نسیم به رقص در می آیند .

توضیح : رقصیدن یکی از حالات و رفتار انسانی است که در این جا به برگهای درخت نسبت داده شده است .

مثال2 : سحر در شاخسار بوستانی                چه خوش می گفت مرغ نغمه خوانی

« قالب های شعر دری »

تعریف قالب : قالب شکلی است که قافیه ، به شعر می بخشد و تفاوت قالب ها با یکدیگر بسته به چگونگی قرار گرفتن قافیه آنهاست . ( در واقع نحوه بکارگیری قافیه تعیین کننده قالب شعر است ).

نکته : چنانچه نحوه ی بکار بگیری قافیه در بعضی از قالب های شعر فارسی مانند قصیده با غزل و رباعی با دو بیتی یکسان باشد می توان به کمک تعداد ابیات ، محتوا و وزن شعر ، نوع قالب آن را مشخص کرد .

قالب های شعر دری عبارتنداز : قصیده ، غزل ، قطعه ، مثنوی ، رباعی ، دوبیتی، چهار پاره ، ترجیع بند ، ترکیب بند ، مسمّط ، مستزاد ، شعر فرد ( تک بیت ) شعر سپید و شعر نیمایی .

 

قصیده

 شعری است بر یک وزن و و یک قافیه که مصراع اوّل بیت نخست ، با همه ی مصراع های دوم ابیات دیگر هم قافیه باشد .

نمونه قصیده  :                .............*         .................*

                                 .............             ................*

                                  ..............        .................. *

مشخصات قصیده :          

 1- تعداد ابیات آن از پانزده بیت بیشتر است

 2- درون مایه و محتوای آن موضوعاتی چون مدح ، حکمت ، عرفان ، وصف ، پند و اندرز ، جشن ، شکر ،                           

  شکایت و مسایل اجتماعی می باشد .

  3- بیت اوّل قصیده را که مصرع است « مطلع »و به بیت آخر آن « مقطع » می گویند .

  4- قصیده اوّلین قالب شعر دری است که به تقلید از شعر عربی از نیمه ی قرن سوم پدید آمد .

  5- داشتن وحدت موضوع ( یعنی ابیات قصیده باید مربوط به یک مفهوم و موضوع باشد . )

 اجزای تشکیل دهنده ی قصیده :  

1- تغزل یا تشبیب : برخی قصاید به ویژه قصایدی که در مدح کسـی سروده می شـود دارای مقـدمـه است . این مقدمه معمولاً با مضامین چون عشق ، جوانی و توصیف طبیعت آغاز می شود که به آن تغزل یا تشبیب می گویند . ( برخی قصیده ها تغزل ندارد که به آن ها محدود یا مقتضب گویند . )

2- تخلص : بیت یا ابیاتی که رابط میان تغزل و تنه اصلی قصیده می باشد ، که در واقع موضوع اصلی قصیده از همان جا شروع می شود .

نکته : این تخلص مخصوص قصیده است و نباید آن را با اصطلاح تخلص ( نام شاعر ) اشتباه کرد .

3- تنه اصلی : بخشی از قصیده که مقصود اصلی شاعر در آن بیان می شود . با محتوای چون مدح ، رثا ، پند و اندرز ، عرفان و حکمت و ...

4- شریطه و دعا : دعایی است که شاعر برای جاودانگی ممدوح خود در پایان قصیده ، به صورت جملات شرطی بیان می کند . ( یعنی شاعر دعای خود را به شرط بر آورده شـدن خواسته هایش بیان می کند . )

   قصیده سرایان مشهور عبارتنداز : انوری ، خاقانی ، حکیم ناصر خسرو ، سعـدی ، فرخی سیستانی ، رودکی ، منوچهری ، مسعود سعد سلمان ، و ... .

 

 

غزل

 شعری است بر یک وزن ویک قافیه به طوری که مصراع اول بیت نخست ، با همه ی مصراع های دوم ابیات دیگر هم قافیه باشد .                             

تذکر : نحوه ی تکرار قافیه در غزل همانند قصیده است . نمودار غزل       

                             ..............*     .............*

                              ...............    ............*   

                             ................    .............*   

مشخصات غزل :

1- تعداد ابیات غزل حداقل پنج بیت و حداکثر دوازده بیت است . ( گاهی غزل ها بیش از پانزده بیت هم یافت می شود . )

2- درون مایه و محتوای غزل بیان عواطف و احساسات ، عشق و عرفان و گاهی هم مضمون اجتماعی می باشد .

3- بیت اوّل غزل را مطلع بیت آخر آن را مقطع گویند . ( که هر کدام اگر به خوبی مطرح شوند حسن مطلع و حسن مقطع نام می گیرند . )

4- در غزل تنوع مطالب ممکن است . ( یعنی موضوع هر بیت می تواند با ابیات دیگر فرق داشته باشد.)

5- غزل از قرن ششم به وجود آمده است . ( در واقع همان تغزل قصیده است ) از آغاز پیدایش ، عاشقانه و با ظهور سنایی عارفانه می شود . ) 

6- با ظهور انقلاب مشروطه ، غزل مضمون اجتماعی نیز به خود می گیرد .

  نکته : غزل عاشقانه را سعدی و غزل عارفانه را مولانا جلال الدین بلخی به اوج خود رساندند حافظ که سر آمد غزل سرایان شعر پارسی دری است ، شیوه ی عاشقانه – عارفانه را به کمال رساند .

 

مشهورترین غزل سرایان عبارتنداز : حافظ ، سعدی ، مولانا جلال الدین بلخی ، صائب تبریزی ، عراقی ، فرخی ، و ...

 

فرق غزل و قصیده :

1- از نظر تعداد ابیات              2- درون مایه و محتوای               3-  وحدت موضوع

نکته : اگر شاعر بیت نخست مطلع غزل و قصیده خود را زیبا و دلپسند بیاورد ، از آن به حسن مطلع تعبیـر می شود به طوری که شنونـده برای شنیدن باقی سخـن تشـویق گردد .

نکته : اگر شاعر بیت آخر شعرش را ( معمولاً قصیده یا غزل ) به نحوی شیوا و دلنشین بیاورد که به عنوان حسن ختام در روح شنونده و خواننده اثر نیک و خوش باقی بگذارد ، از آن به حسن مقطع تعبیر می شود .

 

قطعه

شعری است متشکل از چند بیت هم وزن که فقط مصراع های دوم آن هم قافیه باشد .

  نمودار قطعه                                          .................        .................*

                                                         ..................       ..................*

                                                          .................       ...............*

مشخصات قطعه :

1- حداقل قطعه دو بیت و حداکثر آن معمولاً بیست بیت می باشد . ( گاهی قطعه های چهل و پنجاه بیتی هم یافت می شود . )

2- موضوع و درون مایه قطعه معمولاً مسایل اخلاقی ، اجتماعی ، تعلیمی ، حکایت ، حکمت ، مدح ، وصف ، هجو و ... می باشد .

3- قطعه قصیده ای است بدون مطلع مصراع . ( در واقع تفاوت قطعه و قصیده در همین ویژگی است . )

4- تعداد قافیه با ابیات برابر است .

5- قطعه وحدت موضوع دارد یعنی از اول تا آخر ابیات ، درباره ی یک موضوع خاص است .

6- قطعه از آغاز شعر دری با ظهور رودکی پدید آمده و تا روزگار ما ادامه دارد .

مشهورترین قطعه سرایان عبارتند از : انوری ، و پروین اعتصامی، حکیم ناصر خسروبلخی و . . .

 

مثنوی

   شعری است بر یک وزن با بیت های مصرع ، که هر بیت قافیه ای جداگانه دارد . و چون هر بیت دارای دو قافیه است آن را مثنوی ( مزدوج یا دوتایی) نامیده اند .   

 

                               .................1      ....................1                                  نمودار مثنوی :             ...............2        ....................2

                                ................ 3       ...................3

مشخصات مثنوی :

1- تعداد ابیات مثنوی حداقل دو بیت است و حداکثر برای آن وجود ندارد .

2- مثنوی مناسب ترین قالب برای بیـان داستان ها ومطالب طولانی از جمله تواریخ و قصص است .

3- موضوع و درون مایه مثنوی حماسی ، تاریخی ، اخلاقی ، تعلیمی ، عاشقانه ، بزمی و عارفانه است .

مشهورترین مثنوی سرایان عبارتنداز : فردوسی ، نظامی ، اسدی توسی ، مولانا جلال الدین بلخی ، عطّار ، سعدی ، سنایی غزنوی ، جامی ، پروین اعتصامی و . . .

 

 

 

رباعی  

  شعری است دارای چهار مصراع هم وزن که رعایت نمودن قافیه در مصراع های اوّل ، دوم و چهارم الزامی است ولی در مصراع سوم اختیاری است . یعنی مصراع سوم می تواند با مصراع های دیگر هم قافیه باشد یا نباشد .                                                    ..............*          .............*.

                                  نمودار رباعی .............+            .............*

مشخصات رباعی :

1- رباعی بر وزن لاحول ولا قوه الا با الله می باشد .

2- درون مایه و محتوای رباعی عارفانه ، عاشقانه و یا فلسفی است .

3- مناسب ترین قالب برای ثبت لحظه های کوتاه شاعرانه است .

 

رباعی سرایان مشهور عبارتنداز : خیام ، مولانا جلال الدین بلخی ، عطّار ، میرزا عبدالقادر بیدل و . . . .  

 

 

دوبیتی

دو بیت هم وزن است که از نظر شکل قافیه همانند رباعی است .

                            نمودار دوبیتی :                                                                                             ..................*        ......................*

                                                        ..................         ....................*

مشخصات دوبیتی :

1- دوبیتی بر وزن مفاعلین ، مفاعلین ، فعولن ( مفاعیل ) می باشد .

2- موضوع و درون مایه دوبیتی درفارسی « ترانه » است که رایج ترین قالب شعر درنزد روستائیان است .

راه تشخیص رباعی از دوبیتی :

   همانطور که خوانده اید ، رباعی و دوبیتی فقط از نظر وزن با هم اختلاف دارند . لذا برای تشخیص این دو قالب از یکدیگر فقط کافی است اوّلین هجای هر یک از دو قالب شعر را بشناسید . ( دوبیتی با هجای کوتاه و رباعی با هجای بلند آغاز می شود . )

توجه : هجای کوتاه دو واج دارد ( صامت + مصوت کوتاه ) مثال : ب  ، ک ، ت که مثلاً : به حرف «ب» صامت و به حرکات ــــ مصوت کوتاه گویند .    

هجای بلند سه واج دارد و ساختار آن به دو شکل است .

1- صامت + مصوت کوتاه + صامت               2- صامت + مصوت بلند

مثال :  برای قاعده نوع اوّل : بر ، در ، گل    ( گ + ــ + ل ) 

مثال :   برای قاعده نوع دوم : با ، کو ، سی    ( صامت «س» + مصوت بلند « ی » ) 

توضیح : در تلفظ هجاها ، مصوت بلند « ا » ، « ی » ، « و » دو حرف محسوب می شوند .

مثال شعری :     زدسـت دیـد و دل هـر دو فریــاد         که هر چه دیده بیند دل کند یاد

                      بسـازم خنجـری نیشـش زفــولاد          زنـم بر دیـده تـا دل گـردد آزاد

توضیح : در دو بیت بالا مشاهده می کنید که هجاهای اوّل مصراع های آن به ترتیب ، « ز » ، « ک » ، « ب » و « ز » کوتاه هستند . پس شعر فوق دوبیتی است .

مثال شعری :     هرسبزه که برکنارجویی رسته است        گویی زلب فرشتـه خویـی رستـه است

                      پا بر سـر سبـزه تا به خواری ننهی         کان سبزه زخاک لاله رویی رسته است  

توضیح : اوّلین هجای هر یک از مصراع های شعر فوق « هر » ، « گو » ، « پا » و « کا »  می باشد که یک هجای بلند هستند پس شعر فوق رباعی است .

 

چهار پاره ( دوبیتی های به هم پیوسته )

   دوبیتی های هم وزن با قافیه های مختلف که در معنی به هم پیوسته هستند . با این تفاوت که قافیه معمولاً در مصراع های دوم رعایت می شود .          

 

   ..............         ..............1    نمودار چهارپاره                   ................          ................1

                   ۸۸۸۸

  ................         .................2

 .................         ..................2

مشخصات چهارپاره :

1- هر بند از چهارپاره دو بیت است امّا شاعر در آوردن تعداد این بند ها محدودیتی ندارد .

2- محتوای و درون مایه های چهارپاره اجتماعی و غنایی است .

3- چهارپاره بر خلاف دوبیتی محدودیت وزنی ندارد بلکه به وزن های مختلف سروده می شود .

4- زمان رواج این قالب در ایران پس از مشوطه است .

 

ترجیع بند

   این قالب شعری ، مجموعه ای است از چند بخش هم وزن با قافیه های متفاوت که یک بیت مصرع و تکراری به عنوان بیت « ترجیع یا بر گردن » در پایان هر یک از بخش ها می آید و آنها را به هم پیوند می دهد .

نکته : هر بخش ترجیع بند از نظر قافیه کاملاً شبیه یک غزل است .

نمودار ترجیع بند     

...................1        ......................1                                                      ......................2      ...................... ۲ ...................          .......................1                                                    .......................         .........................2

.....................        .......................1                                                   ......................            ........................2

             ..........................*                             ...........................*

              .......................*.                                 ......................*  ....................3          .....................3.  ....................4         ...................4

  .....................          ....................3    .....................          ...................4

  .....................         .................... 3    ....................           ...................4

            ........................*                                 .........................*

            .......................*                                 ..........................*

مشخصات ترجیع بند :

1- در ترجیع بند تعداد ابیات هر یک از بخش ها تابع قالب غزل است .

2- تعداد بخش های ترجیع بند به اختیار شاعر است .

3- درون مایه ترجیع بند مسایلی چون مدح ، عشق و عرفان است .

4- ابیات پایانی هر بخش با بیت ترجیع ارتباط معنایی دارد . که این ارتباط موجب وحدت موضوع در کل ترجیع بند می شود .

5- اوّلین ترجیع بند شعر فارسی از فرخی سیستانی است . ( قرن چهارم و پنجم )

توجه : به هر یک از بخش های ترجیع بند « خانه یا رشته » و به بیت مصرع میان آنها « ترجیع یا برگردان » می گویند .

 

ترکیب بند 

غزل هایی است ، هم وزن با قافیه های متفاوت که با بیت مصرع غیر تکراری ، به هم می پیوندند .

 

 ...................1        ......................1    ......................2      .....................2

   ...................       .......................۱     ...................          ....................2

   ...................        .....................1      ...................         ......................2

               .......................*                             .....................+

                 ...................*.                               .....................+

 

...................3      ..................3.      ......................4    .......................4

...................        ..................3        ....................          ..............ـ......4...................        .................. 3      .....................        .......................4

         ......................&                                 .......................#

         .....................&                                  ......................#

 

مشخصات ترکیب بند :

1- در ترکیب بند ، شکل قافیه و تعداد ابیات هر یک از بخش ها شبیه غالب غزل است امّا شاعر در آوردن تعداد غزل ها آزاد می باشد .    

2- دون مایه و محتوای ترکیب بند مسایلی چون رثا ، مدح و عشق و عرفان است .     

3- ابیات پایانی غزلها ، با بیت مصرع پایان هر بخش ارتباط معنایی دارند که این ارتباط باعث وحدت موضوع در کل ترکیب بند می گردد .

 

مسمط :

    شعری است که از رشته های گوناگون پدید می آید و هر رشته از چند مصراع هم وزن و هم قافیه تشکیل می شود و در هر رشته تمام مصراع ها به جز مصراع آخر ، هم قافیه است . و مصراع آخر هر رشته را « بند » می گویند . این مصراع ها ( بند ها ) که در تمام رشته ها هم قافیه هستند ، در واقع حلقه ی ارتباط رشته ها نیز محسوب می شوند .

توجه : هر رشته از مسمط معمولاً سه تا شش مصراع دارد که به اندازه ی تعداد مصراع ها نام گذاری می شوند . یعنی سه مصراعی را مسمط مثلث ، چهار مصراعی را مسمط مربع ، پنج مصراعی را مسمط مخمس و شش مصراعی را مسمط مسدس می گویند .   

                                                                 .................1       ................. 1

 نمودار مسمط مخمس                               ...............1         ..................1                                                                           ...................*

                                                           ................. 2         .................. 2

                                                           ...................2         ....................2

                                                                        .........................*

نکته : گاهی شاعر همه ی مصراع های رشته اوّل را ، با تمام مصراع های آخر همه ی رشته ها ( بند ها ) هم قافیه می آورد .

مشخصات مسمط :

1- تعداد رشته های مسمط نامعین و به اختیاری شاعر است .

2- موضوع و محتوای مسمط غالب تغزل ، مدح ، اشعار سیاسی ، ملّی و میهنی است .

3- بنیانگذار مسمط منوچهر دامغانی ( شاعر قرن پنجم ) است .

 

مسمط تضمینی

    شعری است که شاعر به عنوان تضمین ، معمولاً ، غزلی را از شاعر معروفتر انتخاب می کنید و هر یک از بیت های آن غزل را به ترتیب در پایان هر رشته از مسمط خود می آورد که مصراع های دوم ابیات غزل « بند هر رشته » قرار می گیرند .

نکته : تعداد رشته های مسمط تضمینی تابع تعداد بیت های غزل است . ( برای مثال اگر غزل مورد تضمین هفت بیت باشد ، مسمط نیز هفت رشته خواهد بود .)   

                                                           ....................1      .................1

 نمودار مسمط تضمینی :                               .....................1      ...............1

                                                                               .............1»

...................2        ..................2

..................2        ..................2

                                                                           ....................1»

                                                              ...................3    ...................3

                                                               ....................3    ..................3

                                                                          ...................1»

مستزاد

   به شعری گفته می شـود که به آخـر هر مصـراع آن یک قـُالب شعری دیگر ، به صورت کلمات موزون ( وزن دار ) افزوده می شود. بطوری که کلمه یا کلمات افزوده شده معنی مصراع ماقبل خود را تکمیل می کند .

نکته : کلمات موزون پایان مصراع ها همگی بر یک وزن می باشند و با مصراع های قبل خود نیز هم وزن اند .

مثال شعری :                دوشینــه پـی گـلاب مـی گــردیــدم             بـر طـرف چمـن

                           پـژمــرده گلــی میـان گلشـن دیــدم             افسردهخ چو من

                                 گفتم که چه کردی که چنین می سوزی         ای یـار عـزیــز

                                 گفتـا که دمی در ایـن چهـان خندیدم            پس وای به مـن

مشخصات مستزاد :

1- موضوع و درون مایه مستزاد می تواند مدح ، عشق و عرفان ، مسائل اجتماعی و میهنی باشد .

2- تنها قالب شعر سنتی است که مصراع های آن با هم مساوی نیستند .

3- اولین مستزاد در قرن پنجم از مسعود سعد سلمان بر جای مانده است .

نکته : اهمّیّت مستزاد در آن است که در پیدایش شعر نیمایی اثر داشته و منبع الهام نیما در کوتاه و بلند کردن مصراع های شعر نو بوده است . 

 

فرد ( تک بیت )

  بیتی است مستقل که شاعر تمام منظور خودش را در همان یک بیت بیان می کند و این یک بیت ممکن است مصرع باشد یا غیر مصرع .

مثال :          مردی نه به قوت است و شمشیر زنی           آن است که جـوری که توانـی نکنـی

درون مایه و محتوای مفردات معمولاً مسائلی چون پند و اندرز و حکمت می باشد .

مشهورترین تک بیتی سرایان عبارتنداز : سعدی و صائب تبریزی .

 

شعر نیمایی

   شعری است با مصراع های کوتاه و بلند که قافیه در آن نظم خاصی ندارد . این گونه اشعار دارای وزن هستند و گاهی هم قافیه دارند اما طول مصراع های آن با هم مساوی نیست .

مشخصات شعر نیمایی :

1- مضمون و درون مایه شعر نیمایی احساسات ، تجربیات شخصی ، عشق ، سیاست و اجتماع می باشد .

2- پدید آورنده ی شعر نیمایی ، علی اسفندیاری مشهور به « نیما یوشیج » است .

 

تفاوت شعر نیمایی با قالب های سنتی

1- محتوا و درون مایه : نگاه تازه به طبیعت و جهان ، جهت گیری اجتماعی و استفاده از نمادها در طرح مسائل اجتماعی ، انعکاس فضای طبیعی و رنگ محلی در شعر از ویژگی های محتوایی شعر نیمایی است .

 2- از نظر قالب : کوتاه و بلند شدن مصراع ها و جابجایی قافیه از ویژگیهای دیگر شعر نیمایی به شمار می آید .

تحولات شعر نیمایی پس از نیما

1- شعر آزاد یا نیمایی که وزن دارد اما جای قافیه در آن مشخص نیست . مانند بعضی از سروده های یوسف آینه ، قهارعاصی .

2- شعر سپید که آهنگ دارد اما وزن عروضی ندارد و جای قافیه در ان مشخص نیست . مانند بعضی از اشعار پرتو نادری

3- موج نو که نه آهنگ دارد نه قافیه و نه وزن عروضی . فرق آن با نثر در تخیل شعری است . شعر موج نو به دشواری و مشکل بودن مشهور است .

مشهورترین سرایندگان شعر نیمایی (نو) عبارتنداز : نیما یوشیج ، ، فرخ فرخزاد یوسف آیینه و سهراب سپهری .

نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد